SUBURBAAN PLAATSMAKEN, politiek-economische coalities en 'plaatseigenheid’ (Antwerpen, c.1860 - c.1940)

Proefschrift voorgelegd tot het behalen van de graad van doctor in de geschiedenis aan de Universiteit Antwerpen te verdedigen door
Laura MAY
Promotoren: Prof. dr. Ilja Van Damme
Prof. dr. Stijn Oosterlynck
Antwerpen, 2020
Nederlandstalige samenvatting
Dit doctoraat gaat over ‘place-making’ in de stadsrand van Antwerpen, België tijdens de
periode 1860-1940. Hierbij focus ik op de rol van politiek-economische elites in deze
(sub)urbanisatieprocessen. Ik wil een theoretisch onderbouwd historisch perspectief
ontwikkelen op hoe deze 19de en vroeg-20ste
-eeuwse suburbs ontwikkelden. Mijn focus ligt
op de ‘agency’ van lokale politiek-economische elites en hun relaties en interacties met
bovenlokale instituten, met een bijzondere interesse in hoe zij deze suburbane processen van
‘place-making’ vormgeven door middel van hun discours en acties.
Op een overkoepelend niveau wil ik met dit doctoraat twee academische
onderzoeksdomeinen combineren: stadsgeschiedenis en stadstheorie. Alhoewel de
theoretische concepten binnen de ‘urban studies’ voornamelijk toegepast zijn op
hedendaagse casussen – al dateren sommige van deze concepten zelf van het begin van de
20ste eeuw – wil ik ze gebruiken om een historische casus te bestuderen. Op die manier wil ik
een ander licht werpen op historische (sub)urbanisatieprocessen. Bovendien kan ik zo de
bruikbaarheid van theorieën ontwikkeld binnen de ‘urban studies’ voor historisch onderzoek
testen. Door historische bronnen te gebruiken en de historische context diepgaand te
onderzoeken wil ik de complexiteit van (sub)urbanisatieprocessen blootleggen, wat me zal
toestaan om (hedendaagse) theoretische concepten en theorieën te nuanceren en te
verfijnen. De concepten ontwikkeld binnen de ‘urban studies’ om de politieke economie van
(sub)urbane ontwikkeling te bestuderen zijn niet alleen voornamelijk toegepast op
hedendaagse casussen, maar zijn ook voornamelijk gebruikt om de Angelsaksische wereld te
onderzoeken. Eén van de doelstellingen van dit doctoraat is om de toepasbaarheid van
Angelsaksische politiek-economische theoretische concepten te testen voor andere
institutionele contexten.
Een specifieke vorm van urbanisatie, namelijk suburbanisatie, is in ‘urban studies’ een lange
tijd onderbelicht gebleven. Met dit doctoraat wil ik bijdragen aan de groeiende literatuur over
suburbanisatie. Ik wil me hierbij richten op drie nieuwe onderzoeksagenda’s die de afgelopen
jaren door verschillende auteurs zijn opgeworpen: een globaal perspectief, een longitudinaal
perspectief en een ‘inside’ perspectief. Het ‘Global Suburbanisms’ onderzoeksproject heeft in
de afgelopen jaren onze kennis over suburbanisatie wereldwijd vergroot. Met mijn Belgische
casestudy wil ik bijdragen aan de groeiende literatuur over suburbanisatie in andere delen
van de wereld. Ten tweede ontwikkel ik een expliciet longitudinaal perspectief door mijn
historische onderzoeksfocus, gericht op processen en ontwikkelingen in de Antwerpse
suburbs tussen 1860 en 1940. Het ‘inside’ perspectief tenslotte betekent dat de suburb niet
als afhankelijk van en minderwaardig als de stad wordt beschouwd maar als een entiteit met
zijn eigen geschiedenis, plaatseigenheid en wisselende relaties met de grootstedelijke regio.
Door een relationele definitie van suburbs te gebruiken, kom ik tegemoet aan deze laatste
onderzoeksagenda.
vi
Het theoretische kader dat dit doctoraat structureert is gebaseerd op de groeicoalitietheorie,
een politiek-economische theorie met een sterke nadruk op ‘agency’ en discours. Door het
concept ‘plaatseigenheid’ te ontwikkelen, wil ik een sociocultureel aspect toevoegen aan
deze politiek-economische theorie. Tot slot wil ik met dit doctoraat bijdragen aan de
Belgische en meer specifiek Antwerpse historiografie. Ik zal dit doen door de
groeicoalitietheorie toe te passen op mijn Antwerpse casus en door de Belgische context te
vergelijken met de Amerikaanse situatie die aan de grondslag ligt van deze theorie. Bovendien
zal ik een nieuw licht werpen op een weinig bestudeerd gebied, namelijk de 20ste
-eeuwse
suburbane gordel rond Antwerpen.