Verboden toegang - Verkenning rond het menselijk territorium (vertaling van No Trespassing, Explorations in Human Territoriality - 1973)

3de druk. Pb, in-8, 320 pp., met verklarende woordenlijst, bibliografie, index. Bakker is prof psychiatrie aan de univ van Washington, Seattle.
Bespreking Lucas Tessens: De auteurs tonen aan dat identiteit, de veiligheid en de persoonlijke vrijheid van de mens rechtstreeks afhangen van zijn territoriale situatie. Vandaar de noodzaak om te leren 'territoria' te verwerven, te beheren en te verdedigen. De notie van het co-territorium is cruciaal omdat dat een consensus over spelregels vergt (zie p. 94). Zoiets wordt belangrijk bij migraties. De auteurs stellen onverbloemd: 'Indien men niet wenst een identiteit te verwerven die op die van iemand anders gelijkt, is het aangewezen om geen territorium met die andere te delen'. (99) [In de Engelstalige versie luidt dat: 'If one does not wish to acquire an identity similar to that of someone else, it is wise to avoid sharing any territory with him.' (79)] Dan blijft de vraag wie de baan moet ruimen en daar heeft niet elke cultuur hetzelfde antwoord op.
De notie van het territorium is grondig onderzocht in de dierenpsychologie en baande vandaar uit zijn weg naar de sociale psychologie. Het is een beladen en dus geen vrijblijvend concept (geworden).

Bijna een halve eeuw na het verschijnen van deze studie wordt die heel actueel in het kader van het vluchtelingenvraagstuk waarmee Europa wordt geconfronteerd. Ook hier is sprake van territorialiteit, grenzen, integratie, identiteit, gedeelde waarden en normen, etc. Een speciaal probleem vormen enclaves binnen het territorium waar andere regels gelden (zogenaamde 'no go zones', deelgemeenten van Brussel, Parijs en London, het conflict tussen Armenië en Azerbaijan over Nagorno-Karabakh, de hermetisch vergrendelde Gaza-strip naast Israël, privé-straten met toegangscodes, etc.). Speciale enclaves zijn gevangenissen en psychiatrische instellingen met hun specifieke en opgelegde gedragscodes. Daarbinnen wordt (in al dan niet noodzakelijke situaties) het territorium soms nog verkleind tot de isoleercel, c.q. 'prikkelarme kamer' (PAK).
Een vrij recente evolutie is de alomtegenwoordige camerabewaking van het private én het publieke territorium teneinde 'trespassing' te ontraden (vroeger gebeurde dat met een waakhond en een bordje), te detecteren, te beteugelen (ex-post via justitie) en te beëindigen (bvb. in de VS met wapens). De bewijskracht van video-opnames en het vrije gebruik van opgenomen beelden zit in een stroomversnelling: de rechtbanken aanvaarden nu ook op de openbare weg opgenomen beelden (met dashcams) om onaangepast rijgedrag te beteugelen. De publiek georganiseerde camerabewaking wordt - in het kader van terrorismebestrijding - gekoppeld aan de private camerabewaking. Daarmee hangt dan weer het privacy-dossier samen: moet de privacy van overtreders beschermd worden en in welke gevallen kan men van de algemene regel afwijken? Meer en meer speelt de virtuele ruimte een rol: hacking van databestanden, login en paswoorden, toegang tot 'content' mits betaling. Is hacking (beschouwd als een misdrijf) geoorloofd om misdrijven en misdaden binnen de private virtuele ruimte te onthullen?
Tenslotte is er de notie eigendom: kan men eigendom verwerven met het doel op dat private territorium andere regels te laten gelden?
Het boek kende meerdere drukken (in 1984 verscheen nog deze 7de druk), wat het belang ervan illustreert.

Zie in deze context ook: Het verdrag van Lausanne (1923), de Balkanoorlogen, de verdrijving van de Volksduitsers uit Tsjecho-Slowakije en Polen, etc.. De scheiding van India en Pakistan die in 1947 het leven kostte aan 500 à 800.000 mensen. De splitsing van Tsjecho-Slowakije, die van Soedan (Sudan), die van Cyprus. De moordpartijen op Italiaanse sympathisanten van het fascisme in o.a. Istrië aan het einde van WO II, de zogenaamde 'Foibe Massacres', en de massale uitdrijvingen van Italiaanse bevolkingsgroepen uit die streken.
Tijdens de koloniale periode speelde territorialiteit een prominente rol en was er meermaals sprake van 'terres vacantes', territoria die zogezegd niemand toebehoorden. Er waren afgebakende Europese wijken en 'cités indigènes', werkkampen en apartheid, ook in Belgisch Congo. Die afscheidingen werden vaak nog versterkt door de inplanting van een 'neutrale zone' en de nabijheid van een militair kamp, dienstig bij eventuele interventies. Op stadsplannen van Elisabethville (het huidige Lubumbashi) is dat heel goed te zien. Bovendien werd het territorium van de blanken beveiligd door een avondklok. En zo zien we dat tijd en territorium ook met mekaar kunnen verbonden zijn. Net als in het Ancien Régime toen de stadspoorten om een bepaald uur werden gesloten.
Wij kennen weinig boeken die zovele deuren openen. Het is ook een uitnodiging om na te denken over gesloten deuren. (laatste update: 202305040230)