Leven en werken in de Kempen - de eerste fabriekswerkers tussen 1870 en 1886

Paperback, in-8, 237 pp., illustraties, kaartje van de gemeente Beerse met de ligging van de steenbakkerijen langs het kanaal van Dessel naar Schoten, bibliografische noten, bibliografie.

De periode 1870-1886 is de aanloopperiode voor latere acties die in de 20ste eeuw zullen leiden tot ingrijpende sociale verbeteringen. Vanaf 1870 worden in meer en meer bedrijven in de Kempen stoommachines geïntroduceerd. Zij leveren de energie om een aantal fasen in het productieproces door machines te laten overnemen en zo meer winst te maken. Thuisnijverheid vermindert drastisch, fabriekswerk zit in de lift. In Turnhout zijn het de papierindustrie en een aantal weverijen die op deze nieuwe manier werken, in Beerse de steenbakkerijen.

Maatschappelijk zet deze technologische ingreep een aantal belangrijke veranderingen in gang, aanvankelijk ongemerkt. Tegen 1886 blijkt echter dat werken met de moderne middelen en leven volgens de aloude gewoonten niet meer menswaardig te combineren valt. Ook in de Kempen klinkt hiertegen – vooral verbaal – protest.

Op basis van doorgedreven archiefonderzoek schetst Gil Tack deze aanloopperiode door vooral tijdgenoten in hun eigen taalgebruik aan het woord te laten. In de getuigenissen ligt de nadruk niet enkel op hun moeilijke werk- en levensomstandigheden, maar ook op alle andere aspecten van het dagelijks leven in de Kempen en daarbuiten. Deze bredere context helpt de lezer om zich beter in de 19de-eeuwse toestanden in te leven.

Het contrast tussen de aangrijpende getuigenissen over wantoestanden en deze over gebeurtenissen uit het dagelijkse leven – voor ons futiliteiten, voor de tijdgenoten van levensbelang –, opgetekend in de eenvoudige taal van ongeletterde mensen, is soms grappig en ontroerend. Het maakt het lezen van hun leven een stuk lichter en beter te verteren. De publicatie is rijkelijk geïllustreerd om de argumentatie van de auteur kracht bij te zetten.

Gil Tack (1950) is historisch demograaf. Zij is stads- en museumgids in Turnhout en redactielid van Het Bezemklokje, Heemkundekring Turnhout.