De wereld van gisteren - Herinneringen van een Europeaan [vertaling van Die Welt von Gestern - 1944]

10de druk van deze Rainbow-uitgave. Pb, in-8, 431 pp. Naamregister. Uit het Duits vertaald door Willem Van Toorn. Noot Lucas Tessens: Stefan Zweig, Oostenrijks schrijver (Wenen 1881-Petropolis, Brazilië 1942) was een typische Europeaan van voor de Hitlertijd: erudiet en cosmopoliet. In dit boek toont hij aan hoe beide wereldoorlogen Europa cultureel van het voorplan verstootten en onthult de mechanismen van de macht. Een eigenzinnige kijk op de wereldgeschiedenis. Overigens legt hij zijn standpunt neer in een paar betekenisvolle woorden: "(...) ik, die het politieke en dogmatische uit de grond van mijn hart verafschuwde (...)" (318)
Alleen Zweig kan het huis en het graf van Tolstoj voor ons met woorden schilderen: 'Zijn broer Nikolaj en hij hadden als jongens van een vrouw in het dorp de sage gehoord dat waar je bomen plantte een plaats van geluk zou ontstaan. Dus hadden ze half spelenderwijs een paar jonge scheuten op deze plek gezet. Pas later herinnerde de oude Tolstoj zich deze mooie voorspelling en hij uitte de wens onder die zelfgeplante bomen te worden begraven. Dat is volgens zijn wens gebeurd, en nu is het het meest indrukwekkende graf ter wereld door zijn hartveroverende eenvoud. Een kleine, rechthoekige heuvel midden in het bos, begroeid met bloeiende bomen - nulla crux, nulla corona! - geen kruis, geen grafsteen geen opschrift. (...) De laatste rust van deze rusteloze wordt door niets beschermd behalve door de eerbied van de mensen.' (323-324)

De beschrijving van de hyperinflatie in Oostenrijk en Duitsland na WO I is ronduit beangstigend (zie in dit verband ook 'De zwarte obelisk' van Remarque); zij doodt elk fatsoen en alle waarden. De maatschappij verviel in 'excessionisme', alles 'tè'; zij vervormde persoonlijkheden tot karikaturen. Dat uit zich ook in de kunsten.
Zweig bereikt eenzame hoogten en blijft toch heel leesbaar. Op bijna elke bladzijde kan je een idee oppikken waarmee je verder kan, vooral in moeilijke tijden. Zo is er de ontmoeting met Maxim Gorki (329) en de ode aan Benedetto Croce (331), die ons het geheim om jong te blijven zomaar aanreikt. Zweig is beïnvloed door Gorki: ook bij hem speelt het dubbele thema van de verachting voor de mens zoals hij werkelijk is en eerbied voor wat de mens zou kunnen zijn. Een autoritair regime - het weze het nazisme of het communisme - dat mikt op 'Gleichschaltung' is verwerpelijk.
Pagina 337 e.v. Beschrijving van zijn verzameling handschriften; SZ wijst op de noodzaak om een verzameling tot kunstwerk te maken, een mening die wij tenvolle delen.
DWVG lees je best na je vijftigste (343).
346: Ehrhardt en zijn Baltische troepen; Wolfgang Kapp.
347: de machten achter Hitler en de militaire training van de SA-mannen.
349: Goethe heeft gezegd dat hij liever een enkele onrechtvaardigheid had dan wanorde; een doordenker.
Contacten Zweig - Freud - Dali. (407)
Onzichtbare hoge ambtenaren namen (nemen, LT) beslissingen die het lot van de wereld bepalen; die beslissingen blijven verborgen tot ze van kracht worden. (413)
Meer dan ooit actueel. Aanbevolen!
Uit het personenregister lichten wij de namen die frequent voorkomen: Bach, Balzac, Barbusse, Bazalgette, Beethoven, Brahms, Chamberlain, Richard Dehmel, Dostojevski, Erasmus, keizer Franz Joseph, Sigmund Freud, Goebbels, Goethe, Gorki, Gerhart Hauptmann, Karl Haushofer en het concept Lebensraum (184 e.v.), Adolf Hitler, Hofmannsthal, Joseph Kainz, keizer Karl I, Heinrich Lammasch, Vladimir Iljitsj Lenin, Gustav Mahler, Adalbert Matkowsky, Mozart, Benito Mussolini, Napoleon, Friedrich Nietzsche, Luigi Pirandello, Wather Rathenau, Max Reinhardt, Rainer Maria Rilke, Romain Rolland, Jules Romains, Arthur Schnitzler, William Shakespeare, George Bernard Shaw, grootspeculant Hugo Stinnes en diens contacten met Ludendorff, Richard Strauss, Lev Nikolajevitsj Tolstoj, Paul Valéry, Emile Verhaeren, Richard Wagner, keizer Wilhelm II, Emile Zola.
Het is het lievelingsboek van Amin Maalouf, die het taboe-thema van 'un monde en régression' niet schuwt. We laten hem zelf aan het woord: