De Islam. Een historisch overzicht

Pb, in-8, 180 pp. De eerste editie verscheen in het Engels in 1949. Vertaling door L.O. Schuman. Referentiewerk.
Sir Hamilton Alexander Rosskeen Gibb, FBA (2 January 1895 – 22 October 1971), known as H. A. R. Gibb, was a Scottish historian on Orientalism. (src: wiki)
Noot LT: op pp. 99 e.v. legt Gibb bevattelijk uit hoe er reeds vroeg in de geschiedenis van de islam een fundamenteel dispuut ontstond tussen zij die geloofden dat er toch nog plaats was voor een vrije wil en anderen die onvoorwaardelijk de predestinatie aanhingen.
Op p. 111 lezen wij: 'Er zijn ook aanwijzingen dat in de vroege eeuwen de sji'itische beweging soms eigenlijk meer een opstand van het volk tegen de heersende klasse van de soennieten was, en niet zozeer een theologische beweging tegen de soennitische leer.'
Gibb illustreert in zijn - niet altijd gemakkelijke - analyse dat de islam geen monoliet is maar een veelheid van interpretaties die geleid hebben tot scheuringen en eeuwen durende geschillen. Centraal is de invulling van het begrip 'wet'. Gibb stelt ook vast: 'Het uitgebreide theologische stelsel vertegenwoordigde dus in geen enkel opzicht de godsdienstige gevoelens van het volk; trouwens, de meeste theologen waren sterk van mening dat het systeem niet aan de massa van het volk moest worden meegedeeld.' (115-116)
Zoals in het katholicisme - een onderdeel van het christendom - bleef de bovenbouw dus een onbekende voor het gewone volk. We kunnen dit uitbreiden en stellen dat geen enkel systeem waaraan macht verbonden is, zichzelf uitlegt. De geschiedenis leert juist dat de verschafte uitleg en belering utilitair moet zijn om de status quo te vestigen. Dat daarin geen plaats is voor genante vragen, gerechtigheid op het economische vlak en vormen van gelijkheid, mag dan ook geen verrassing zijn. En laat het duidelijk zijn: in de seculiere maatschappijen - zich democratisch noemend - wordt de rol van de 'uitleggers' ingenomen door de politieke partijen, met hun ideologen en zelfbenoemde ayatolla's.