De cultuur van middeleeuws Europa (vertaling van La civilisation de l'Occident Médiéval - 1984)

Met een inleiding van prof. dr. P. Leupen. Pb, in-8, 500 pp., met een historische atlas: kaartjes, bibliografische noten, bibliografie. Standaardwerk. Samen te lezen met het baanbrekende 'De middeleeuwen. Een herwaardering' (vertaling van Pour en finir avec le Moyen Age - 1977) van Régine Pernoud (1909-1998).
De analyse van de evolutie van het godsbeeld en de functie daarvan (p. 190 e.v.) blijft verfrissend én opmerkelijk.
Er is ook de universele vaststelling van Le Goff die tot nadenken over onze tijd noopt: 'Het algemene beeld blijft echter in alle gebieden en alle perioden hetzelfde, zeker tot de veertiende eeuw: de klasse van de heren verbruikt door improduktieve verspilling de inkomsten die haar worden geleverd door de massa van de boeren. Op deze wijze worden zij bijna geheel teruggeworpen op de bevrediging van hun meest essentiële behoeften.' (283)
Le Goff beheerst de kunst om op een subtiele manier de sociale structuur van de Middeleeuwen te verbinden met die van het heden. En vaak blijkt dat de machtsverhoudingen niet eens zoveel verschillen. De driehoek Priesters - Krijgers - volk/massa is - met enige nuance - intact gebleven tot de Franse Revolutie. Wat zeker overeind is gebleven: het volk betaalt met bloed en belastingen de hoogmoed, de incompetentie en de domheid van de leidende klassen.