Jezuïetenbibliotheken in de Zuidelijke Nederlanden. De liquidatie 1773-1828.

Samenvatting van het onderzoek / Summary of Research De geschiedenis van de religieuze institutionele bibliotheken tijdens het ancien régime in de Zuidelijke Nederlanden is nog grotendeels braakliggend terrein. Bibliotheekcatalogi van kloosters, abdijen en jezuïetencolleges uit de 16de tot de 18de eeuw zijn nauwelijks onderzocht. De boeken en handschriften die deel uitmaakten van deze bibliotheken zijn primaire bronnen en onmisbaar wanneer boekhistorici deze bibliotheken willen reconstrueren. Duizenden oude drukken en handschriften met herkomstgegevens liggen in bewaarbibliotheken te wachten op onderzoek.Op het einde van het ancien régime worden de religieuze instellingen inverschillende stadia opgeheven en wordt hun boekenbezit verspreid. In 1773 wordt de jezuïetenorde afgeschaft en vanaf 1775 worden de jezuïetenbibliotheken geïnventariseerd onder leiding van de auditeur van de Rekenkamer en historicus Georges-Joseph Gérard. Het grootste deel van de boeken wordt geveild, maar een aantal komt ook terecht in de nieuwe Koninklijke Colleges. Voor de “oude” Koninklijke Bibliotheek te Brussel selecteert Gérard duizenden drukken en legt hij de hand op alle handschriften. Alleen de bibliotheken van de Antwerpse Historiografen en Bollandisten ontsnappen aan de liquidatie. Een belangrijke partij handschriften uit de Bollandistenbibliotheek zal in 1828 in Brussel belanden.Een groot deel van de gereserveerde drukken en handschriften wordt jarenlang wegens plaatsgebrek opgeslagen in de Brusselse jezuïetenkerk en wat ervan overblijft, verrijkt uiteindelijk het bezit van de “oude” Koninklijke Bibliotheek. De Franse commissarissen plunderen in 1794 het boekenbezit van de “oude” Koninklijke Bibliotheek en de overgebleven boeken vormen in 1797 de basis van de bibliotheek van de Centrale School van het Dijledepartement. Alleen een deel van de handschriften wordt in 1815 door de Fransen gerestitueerd.Na de onafhankelijkheid van België komen de drukken en de handschriftenin het bezit van de huidige Koninklijke Bibliotheek van België. Oorspronkelijk waren er 30.000 drukken uit de jezuïetenbibliotheken gereserveerd voor de “oude” Koninklijke Bibliotheek. Thans blijft er nog 10 % over.Dit proefschrift behandelt de liquidatie van de jezuïetenbibliotheken en onderzoekt het boekenbezit van de bibliotheken van drie grote jezuïetenvestigingen (Antwerpen, Brussel en Leuven) en enkele kleinere colleges (Halle en Aalst). De voornaamste bronnen zijn de bewaarde catalogi van de jezuïetenbibliotheken, de veilingcatalogi en inventarissen opgesteld bij de liquidatie en de exemplaren van de drukken en handschriften bewaard in de Koninklijke Bibliotheek van België. Verschillende van deze bronnen werden nooit eerder onderzocht. Bijvoorbeeld het schenkersalbum van de Leuvense jezuïetenbibliotheek dat niet alleen de schenkingen van de Leuvense professor en humanist Justus Lipsius en de Antwerpse bisschop en humanist Laevinus Torrentius vermeldt, maar ook onder andere de schenking van Guilielmus ab Angelis (1583-1649), professor in de theologie. Dezerivaal en tegenstander van Jansenius legateerde zijn Hebreeuwse, Griekse, Latijnse en verboden boeken dan ook aan de anti-jansenisten bij uitstek, de Leuvense jezuïeten. Voor de eerste keer worden alle drukken die gereserveerd waren voor de "oude" Koninklijke Bibliotheek gerepertorieerd. Kortom deze studie is gebaseerd op grotendeels onuitgegeven bronnenmateriaal.