Geopolitiek ter zee - Mahan

Geopolitiek ter zee
Traditioneel nam de USA een isolationistische houding aan. In 1890 verschijnt het boek ‘The Influence of Sea Power Upon History 1660-1783’ van de Amerikaanse kapitein-ter-zee Mahan. Voor hem is een natie zonder expansie ten dode opgeschreven. Hij verwijst naar de wereldmacht van Groot-Brittannië en het belang van de Royal Navy bij de instandhouding van die wereldomvattende heerschappij. Volgens Mahan hebben de Verenigde Staten een sterke vloot nodig, groter dan die van het Britse rijk. Het advies wordt opgevolgd en tussen 1890 en 1914 stijgt de marinebegroting van de Verenigde Staten van 22 naar 139 miljoen dollar. Illustratief voor de expansionistische tendens is de staatsgreep van de suikermaffia op Hawaï (1893), gesteund door de Verenigde Staten. Tijdens de Cuba-crisis van 1898 leidt Spanje een smadelijke nederlaag op zee. Daarop volgt de annexatie van Hawaï (7 juli 1898) door de Verenigde Staten. Hawaï dient als springplank om de Stille Oceaan over te steken naar de Filippijnen, die in datzelfde jaar van Spanje worden afgekocht voor twintig miljoen dollar. Amerika houdt er een kater aan over want tot in 1902 moet men bloedige gevechten leveren tegen de vrijheidstijders van Aguinaldo. Het uiteindelijke doel van de hink-stap-sprong over de Stille Oceaan is de handelsroute met China te beveiligen. Strategisch sluit de expansiedrang van de Verenigde Staten aan op de kolonisering van Afrika (1885) door de Europese naties. Met de Spaans-Amerikaanse oorlog was duidelijk gemaakt dat de Verenigde Staten geen inmenging zouden dulden in die delen van de wereld die zij zichzelf toematen. Op het einde van de 19de eeuw is de notie van de ‘invloedssfeer’ definitief gelanceerd.
Moesten in het zeiltijdperk de schepen aanlegplaatsen hebben om voedsel en vers water te bunkeren, dan komt er vanaf de snelle opkomst van de grote stoomschepen een moeilijkheid bij: het inslaan van steenkool (later zware stookolie) en dus de vestiging van steunpunten over de gehele aardbol. Marinebasissen worden cruciaal bij de bescherming van de handelsroutes. In een tweede boek, ‘The Problem of Asia and its effect upon International Politics’, verdedigt Mahan in 1900 die stelling met verve. In diezelfde geopolitieke logica is de zeggenschap over een aantal kritieke doorvaarten en regio’s van groot belang voor de wereldhandel: Gibraltar, het Suez-kanaal (geopend op 17 november 1869) en aansluitend de Golf van Aden, het Panama-kanaal (de graafwerken begonnen in 1881), de Bosporus, de zeeëngte van Ormuz in de Perzische Golf, Hawaï, Singapore, Korea, Timor. Het simpele feit van hun geografische ligging is reeds voldoende om deze plaatsen aan belang te doen winnen. Het snel opkomende belang van olie (auto’s, vliegtuigen, petrochemie, ...) onderstreept dat belang. De boeken van Mahan worden natuurlijk niet alleen in de Verenigde Staten gelezen. Ook de Duitse keizer is vol lof voor de Amerikaanse strateeg. De Duitse Hochseeflotte zou, parallel aan de explosieve groei van de handelsvloot, in snel tempo en met ‘Deutsche Grundlichkeit’ worden uitgebouwd.
De Britse Navy heeft last van een remmende voorsprong en krijgt op haar wereldmarkt te maken met twee opposanten die allebei kunnen steunen op een solide industriële basis en een enorm bewapeningspotentieel. Komt daar nog bij dat in Azië de Japanse oorlogsvloot sterk komt opzetten. De meeste Japanse oorlogsschepen waren in Groot-Brittannië gebouwd! In 1900 bezit de Japanse vloot met de ‘Asahi’ de grootste en de snelste kruiser ter wereld. De Brits-Japanse alliantie van 1902 verlicht de druk op de Britse vloot. Maar om de heerschappij op de wereldzeeën te behouden had Groot-Brittannië dringend een nieuwe maritieme strategie en een geheel nieuw concept van slagschip nodig. Voor de strategie zorgde admiraal John Fisher. De plannen kwamen in 1904 van de tekentafel en de HMS Dreadnought liep in februari 1906 van stapel. Het slagschip munt uit door snelheid (aandrijving door turbines, gevoed door een mengsel van steenkool en olie), onconventionele vuurkracht (ook vuur in de lengterichting). Vooral de korte opleveringstijd (366 dagen) is van strategisch belang.